• HISTORY OF THE BIBLE





    Ang tawo gibuhat sa Dios nga susama kaniya nga may kaugalingong pagbuot ug may salabutan. Kining tawo naghupot sa pinulongan. Ang pinulongan maoy gigamit sa pakighinabi, sa pagpaambit, ug sa pagpasa sa mensahe ngadto sa uban. Ug unya, namugna ang pagpanulat. Ilang gisulat ang kahimtang sa ilang kinabuhi niadtong panahona. Tungod sa pagpanulat nahipasa sa atong modernong panahon ang kinabuhi, pagpakabuhi, ug panginabuhi sa karaang panahon. Dinhi magsugod ang atong panaw sa paghibawo dis-a gikan ang Biblia. 

    Ubani ako ninyo sa pag utingkay aron atong mahibaw-an ug dis-a gikan ang Biblia nga gihuptan sa atong mga kamot karon. Sugod sa sinugdan… hangtod sa atong mga kamot. Akong gibahin sa duha ka bahin ang Bible History. Ang History in the Bible, ug ang History of the Bible. Ang History in the Bible mao ang history nga nagsukad kang Adan hangtod kang Cristo. Ang History of the Bible mao ang History nga nagsugad sa pinakakaraang kagikan sa Biblia sugod sa unang mga kamot nga nagsulat niini… das-og hangtod sa atong mga kamot  karon.

    Maayong adlaw mga igsoon, ig-agaw, ug parenti sa pagtuo ug hustong pangatarungan. Kini si Alwele na usab ug hinaot unta anaa ka sa kadagaya sa pagtuo,sa kabaskog sa panglawas, ug sa kaabunda sa kaalam. 

    Ang atong hisgotan karon mao ang History of the Bible.
    Sanglit naimbento man sa tawo sa lamdag sa Dios ang pagpanulat mao kini hinungdan nganong naay Biblia. Matod pa sa tradisyon, si Moses ang nagsulat sa Torah. Ug kining Torah giisip sa mga Hudiyo nga gisulat ni Moses agda sa lamdag sa Dios ug nakita nga gikan kini sa 5th century BC.  Sa Ezra 7:6 atong makita nga si Ezra ang escriba nga gigasahan sa Dios nga batid sa Torah. Ang Torah kun “panudlo”, gilangkoban sa lima ka mga basahon. Genesis, Exodus, Leviticus, Numeros, ug Deuteronomy. 

    Pagdas-og sa panahon, nahitabo nga ang mga Hudiyo nasakop sa mga Griego sa tuig 330BC, Gisakop sa mga Griego nga gipangulohan ni Alexander the Great ang  Persia nga Achaemenid Empire ug diin sakop niini ang Israel. 

    Pag-abot sa 2nd century BC, gidawat sa mga Hudiyo ang Nevi'im kun “mga Propeta”, ug gitapo ingong susamang lamdag sa Torah. Nahasulat dinhi ang panghitabo sa pagsulod sa mga Israelita sa Yuta sa Israel, o Yutang Saad, o Balaang Yuta hangtod hangtod sa pagkabihag sa Judah sa Babelonia, ug mao kana ang gitawag ug period of prophecy kun yugto sa panagna. Ang Nevi'im gilangkoban sa 19 ka mga sinulat maylabot sa mga propeta.  Josue, Maghuhukom, Samuel, Mga Hari, Isaias, Jeremias, Ezekiel, Oseas, Joel, Amos, Obadias, Jonas, Miqueas, Nahum, Habakuk, Sofonias, Hageo, Zacarias, ug si Malaquias.

    Pag 164 BC nasulat ang libro ni Daniel. Bisag nahisakop sa major Prophet si Daniel wala kini mahisakop sa Nevi'im sanglit natagik naman sa kinatibuk-an ang Nevi'im hinungdang gitipo nalang kini sa Ketuvim ang ikatulong hut-ong sa Sagradong Kasulatan sa mga Hudiyo nga kompletong natagik sa 2nd century AD. 

    Ang Ketuvim kun “mga sinulat” gilangkoban sa 11 ka mga sinulat. Kini mao ang Salmo, Proverbio, Job,  Awit sa mga Awit,  Ruth,  Lamentaciones,  Ecclesiastes,  Esther, Daniel, Esdras-Nehemias, ug Kronicas. Apan wala pay piho nga hukom ang mga magtutudlo sa Balaod mahitungod sa kahugpongang sa mga sinulat sa ketuvim kung pila gayod ang malangkob niini. Apan kun tugotan ang pinalahing saysay sa history nagkanayon nga ang mga kadagkoan nagkatigom sa Jamnia ug mao kato ang gitawag ug Council of Jamnia pag 1st Cenury AD aron ifinal na ang Hebrew Bible kay nagsugod naman ug panuwat ang mga Katoliko. 

    Kining mga sinulat sa Torah, Nevi’im, ug Ketuvim gihugpong ug ginganlag TANAKH ug kining tibook Tanakh gitawag usab ug Miqra kun gidawat sa Hebreohanon nga basihan sa pagtudlo maylabot sa pagtuo ug moralidad.

    Ang TANAKH nagkahulogag mga sinugdanang letra sa tulo ka hut-ong sa mga basahon. Torah – Nevi’im – Ketuvim. TNK. TANAKH. Ang Tanakh hinimo sa linokot nga basahon. Niadtong panahona kung magdala ka sa tibook basahong TANAKH nahisama ra sa nagpas-an ka sa usa ka kwartong library. Hinungdan nga ug naa ka niini niadtong panahona unya mubalhin kag puyo, nagkinahanglan kag dakong karwahe butangan sa sinakong mga kasulatan. Kitawag kinig mga basahon, mga sinulat, mga libro.

    Daghang mga kahimanan sa pagsulat ning mga kasulatan. Usahay sa bato, usahay sa lapok nya ibuwad sa init aron mugahi, usahay sa panit sa mga mananap ug kasagaran ginama kini gikan sa tanom nga papiro o papyrus ug dinhi maggikan ang pulong papel. Ang mga libro saunang panahon nagpasabot sa mga linukot nga basahon ug dili nang parihas sa linut-od lut-od nga mga papel sama sa atong gihuptan karon. Sa Pinadayag 5:1 dayag nalang nga linukot nga basahon ang gipasabot ni San Juan sa iyang panan-awon sa langit. “Nakita ko ang usa ka linukot nga basahon diha sa tuong kamot niadtong naglingkod sa trono; gisulatan kini sa sulod ug sa gawas ug gisilyohan ug pito ka silyo.”  Kining linukot nga libro sa mga Hebreo ginganlag Tanakh. Ug tuod man, nakabaton ang mga Hebreo ug Sagradong Kasulatan nga gitawag ug Hebreo Tanakh.

    Sanglit nasakop ang Israel sa mga Griego, nagpabilin ang relihiyon nga Hudaismo apan inanayng naimpluwnesyahan ang mga Israelita sa kultura sa mga Griego ug apil na ana ang pinulongan. Ang griyegong pinulongan niadtong panahona, mikuyanap, ug inanayng mitabon sa mga ngabil sa mga Hudiyo nga mihulip sa pinulongang Hebreohanon. Sa kahimtang sa mga Hudiyong nasakop sa Griego pipila lamang ang makaestoryag hebreohanong pinulongan ug samot na sa pagbasa sa hebreohanong kasulatan. Kung kita karon bisayang dako, apan haniti magtinagalog, sila usab sauna Israelitang dako nga haniting muestoryag griego. Daghang mga edukadong Pilipino, pero ug musuwat ug libro ininglis. 
    Ang mga Hebreohanon nasakop sa kusgang gingharian sa Griego. Sa dihang si  Ptolemy II Philadelphus, ang griyegong paraon sa Ehipto mipadalag 72 ka mga Hudiyong translator – 6 kada tribu sa 12 ka tribu sa Israel – gikan sa Jerusalem hangtod sa Alexandria, aron itranslate ang Hebrew Tanakh sa Koine Greek, kining Koine nagpasabot ug “common”. Common nga pinulongang griego nga sagad gigamit niadtong panahona. Gihimo kini ni Tolomeo aron idugang sa iyang library. Kining library gitawag ug Great Library of Alexandria. Ang gisangong bulohaton ni Tolomeo nahuman sa 132 BC. 

    Ang Torah nga hinebreo gitranslate nga Pentateuch sa griego. Penta buot pasabot 5. Nya ang teuch nagpasbot ug linokot nga basahon. Ang Tanakh ginganlan sa griyegong hubad nga Septuagint. Septa nagapasabot ug setenta sa setenta ka mga translators. Usahay gigamit sa mga exegettes ang Roman numeral nga LXX  buot pasabot 70 ingong minugbo. Gikan sa Hebrew Tanakh gihubad kini sa Greek Septuagint. Sa pagtranslate sa Hebreo Tanakh ngadto sa Greek Septuagint, gitranslate usab pag-apil ang ubang mga hebreohanong mga sinulat. Kining mga Hudiyong kasulatan mao ang  . Giapil kini nga parihag estado sa mga kasaligang sinulat nga pulong sa Dios nga Hebreo Tanakh ug ginganlag kinig Greek Septuagint translation. 

    Pagdas-og sa panahon miabot nga ang imperyo sa Roma napoy nahimong labing dako nga emperyo ug gisakop niini ang Gresya, ug dinhi nahimong ubos sa emperyo sa Roma ang mga Israelita. Dinhi nagsugod ang paagi sa paghugpong sa libro ingong gilut-od lut-od nga mga papel ug gitahe ang kilid ug gitawag kinig Codex. Katong paagi sa linukot nga libro inanayng nahanaw. Kining libro sa atong panahon karon, gitawag ug Codex. Ubos sa pangagamhanang Romanhon natuman ang panagna sa karaang panahon nga magpakatawo ang Dios, magtukod ug relihiyon ang Dios, magpakamatay ang Dios, mabanhaw ang Dios, ug mao kana ang ikaduhang Dios nga Persona nga si Cristo-Hesus. 

    Ang sagradong Kasulatan nga kuyanap sa panahon ni Hesus mao ang Greek Septuagint. Muhatag kog usa sa daghang example. Sa Mateo 4:4 si Jesus nag-ingon, Wala mabuhi ang tawo sa pan lamang, kundili sa matag pulong nga gilitok sa Dios. Sayod kita nga walay libro nga Kaalam ni Solomon ang Hebrew Tanakh, ug naa lamang kini sa Greek Septuagint. Kaalam 16:26 nag-ingon, “Kini nahitabo aron ang mga tawo nga imong gihigugma, O Ginoo, makakat-on nga gipakaon sila dili gikan sa ilang tinanom. Ang imong pulong maoy nagsangkap niadtong nagsalig kanimo.” Pariha rag tonada.
    Si Cristo, sanglit nagtuman ug mihukad ug mga versiculo sa kasulatan, wala magsugo nga magsulat ug libro. Wala siyay sugo nga isulat kining panghitabo. Ang iyang gibuhat mao ang pagtukod ug simbahan. Lig-ong Simbahan diha ni Pedro. Ug kining simbahana dili gayod mabuntog, dili matalikod, dili mahunong, dili maundang, dili mabugto bisan pa man sa ganghaan sa kamatayon. Iyang gibilinan si Pedro sa mga yawe, ang idili ni Pedro dinhi sa yuta.. idili usab didto sa langit.. ang uyonan ni Pedro dinhi sa yuta, paga-uyonan usab didto sa langit… Mat. 16:18. Sa panapos sa ebanghelyo, gisugo si Pedro nga pakan-on ug atimanon ang Iyang mga karnero. Bunyagan sila sa ngalan sa Amahan, sa Anak, ug sa Espiritu Santo. Wala gyoy sugo diha nga paghimo mo ug libro, o isulat ang bag-ong testamento, o paghimog Biblia. Apan nganong naa man tay Biblia karon?

    Sa Adlaw sa Pentecostes. Nahimugso ang Simbahang Katolika, katumanan sa saad ni Hesu-Cristo nga magtukod siyag simbahan unya iyang ipadala ang Espiritu Santo. Sa Buhat 2:42 mabasa nato “Ug milahutay sila sa pagpaminaw sa pagtulon-an gikan sa mga apostoles, ug milahutay sila sa pagpakig-ambitay uban kanila, sa pagpikaspikas sa tinapay, ug sa mga pag-ampo.” Kining pagpikas pikas sa tinapay ug pag-ampo mao man ni ang misa. Maisugong nagsangyaw ang mga apostoles ug mga disipolo ni Cristo ug milatas sa ubang kanasoran likod pa man sa mga pagpanglutos. Nagsangyaw sila sa paagi nga binaba lamang o Oral Statement. Sanglit bangis kaayo ang mga pagpanglutos ug nabalaka ang mga Katoliko niadtong panahona nga basig sa unahang mga panahon mahanaw ang ebanghelyo hinungdang misugod na sila sa pagpanulat.  Ug sanglit sakop sila sa emperyo sa Roma nga ang paagi sa ilang pagpanulat gamit pa ang griyegong pinulongan ang mga sulat sa mga tagsulat sa Bag-ong Testamento migamit sa Griyegong pinulongan. 

    Sa Tuig 50ad nasulat ang 1 Tesalonica ni Pablo. Sa 60ad nasulat ang Marcos. Sa 80ad nasulat kang Lucas, ug kang Mateo. Pag 90ad nasulat kang Juan. 

    Gikan sa 45ad hangtod 100ad nasulat ang orihinal tibook 27 ka libro ug gihuptan ug gitipigan kini sa mga Katoliko. Ug sa mao gihapong panahon sa pagpanulat sa 27 ka libro, naglumba usab sa pagpanulat ang mga Gnostico ug mga basahon mahitungod ni Cristo nga lahi sa gitudlo ni Cristo sa iyang mga tinun-an. Usa kini ka pagtuong Cristohanon nga gisagulan sa griyegong pilosopiya. Sa kadaghan sa mga libro nalibog ug nakutaw ang pagtuo sa mga Katolikong magtutoo niadtong panahona ug ang uban mibiya, mitalikod. Apan nagpabilin gihapong nagmaisugon ang Katolikong Simbahan nga tinukod ni Cristo. Si San Pablo sa 2 Tesalonica 2:15 miingon, Busa mga igsoon, barog nga malig-on ug pabilin diha sa mga gikabiling pagtulon-an ug pamatasan nga among gitudlo kaninyo pinaagi sa wali o sa sulat. Sulat ug wali nila ang patuohan dili tong sa mga gnosticismo. Misamot pagkagubot ang pagtuo sa ubang Katoliko dihang niabot si 

    Marcion de Sinope sa mga tuig 140. Si Marcion mibyahe paingon sa Roma, unya nagpasakop sa Katolikong Simbahan ug nangangkong tinudloan siyang Pablo. Sa iyang pagka Katoliko naghipos siyag mga piniling mga basahon nga matod pa niya mao lamang ang angayang gamiton sa pagtudlo ug pagsangyaw, ang Evangelikon ug Apostolikon.   Didto nanudlo na siyag Gnostisismo nga dunay duha ka Dios. Ang Dios sa daang Kasabutan nga dautang Dios, ug ang Dios nga gihisgutan ni Jesus mao ang maayong Dios. Tungod kay wala muhaom ang iyang panudlo sa panudlo ni Cristo, gisalikway siya ingong erehes sa mga Katoliko nga si Justin Martyr, Irenaeus, ug si Tertulian. Sa iyang pagbiya sa Katolikang Simbahan misanay ang Marcionite Church. Si Marcion ang pinakaunang mihugpong ug mga libro. Ang 27 ka mga libro gihuptan sa mga Katoliko samtang padayong mikuyanap ang mga Gnostic Gospel dungan sa pagkuyanap sa mga erehes nga nagtudlog lahi sa mga wali ug mga sinulat sa mga Apostoles. Mukabat dul-an 100 ka mga Gnostic Gospels ang mikuyanap niadtong panahona. Parihas sa kahimtang nato karon nga easy ra kaau mutukod ug relihiyon ug ipasangil nga kang Cristo, sauna easy ra kayo silang musulat ug libro nya ipasangil nga panudlo ni Cristo.

    Ang mga unang migamit sa Old Testament og New Testament nga termino sila si Melito of Sardis sa 106ad, ug si Tertulian pag 208ad.

    Pag 240ad, gihugpong sa Catholic Doctor of the Church nga si Origen ug gitawag kinig Hexapla, usa ka han-ay sa panagtandi sa Griego ug Hebrew nga Kasulatan. Padayong nanungha ang mga erehes sama sa, Sabellianism/Patripassians, Modalism, Adoptionism, Donatist, Manichaeism, Arianism ug uban pa.

    Pag 303ad, gipanglutos ni Emperor Diocletian ang mga Katoliko ug gipangsunog ang bag-ong Kasabutan. Si San Vincent of Saragossa gi priso kauban ni San Valerius. Giingnan siyang buhian kung iyang isurrender ug isugnod ang mga Kasulatan sa kalayo. Wala musugot si Vincent ug miingong andam na silang mag-antos ug mamatay para sa ilang pagtuo. Nakapasuko kaayo kini sa governor nga si Dacian ug gisilotan sila sa makalilisang nga silot.

    Pag 305ad, naghimo si San Luciano sa Antioquia sa makuting paghapsay sa Griyegong Bag-ong Testamento. Ug mao kini ang gibasihan sa Textus Receptus.

    Pag tuig 312ad si Eusebius of Caesarea maoy responsabli sa Codex Vaticanus. Gitawag kinig Codex kay dili na man ni linukot. Kato na ning gipatong patong nga mga papel ug gihiusa pinaagi sa pagtahi sa kilid. Gitawag kinig Vaticanus kay anaa man kini sa Vatican library. Ang sulod ani mao ang Greek Septuagint ug Greek New Testament. Ug kay Greek Septuagint man, naay Deuterocanonical books.  

    Pag 325 AD mipakanaog ug Conseho ang katolikong simbahan sa Council of Nicea kay daghan mag nakabig si Arius, ang nagtuo nga dili Dios si Cristo ug tawo lamang. Ang mga libro ni Arius ug sa iyang mga sakop gipangsunog tungod sa mga erehes niining mga panudlo. Midagsang pagsamot ang pagtuong Gnosticismo hambin ang ilang kaugalingong balit-ad nga sugilanon mahitungod ni Cristo rason nga nakapaaghat ni 

    San Athanasius pag sa pagpiho sa kasulatan nga angayan gamiton sa Katoliko ug iyang gitino pagpili ang 27 ka mga New Testament Canon kay kini tinuod gayod nga gikan sa mga Apostoles ug sa unang mga tinun-an ni Jesus ug diin kini walay sambong sa pagkaGnostisismo. Si San Atahanasius ang pinakaunang migamit sa pulong CANON sa Council sa Laodicea. Ang 27 ka libro mao ang Mateo, Marcos, Lucas, Juan, Mga Buhat, Roma, 1 Corinto, 2 Corinto, Galacia, Efeso, Filipos, Colosas, 1 Tesalonica, 2 Tesalonica, 1 Timoteo, 2 Timoteo Tito, Filemon, Hebreo, Santiago, 1 Pedro, 2 Pedro, 1 Juan, 2 Juan, 3 Juan, Judas, Pinadayag.

    Tungod sa impluwnesya sa Roma inanayng nahilis ang griyegong pinulongan ug nag-anam ug lutaw ang Romanhong pinulongan nga Gitawag ug latin. Ang common nga gigamit nga pinulongan mao na ang Latin. Ang mga katolikong monghe walay undang pagbudlay sa paghubad sa Griegong Kasulatan ngadto pinulongang sabog masabot sa yanong magtutoo nga makabasa ug makasabot sa Latin. Ug tungod niini migawas ang Vetus Latina, or Old Latin nga mga sinulat hubad sa Griyego. Nanggawas kining maong translation sa mga tuig 350ad. Sama sa atong pinulongang bisaya karon nga lahi sa pinulongang bisaya sa karaang panahon ingon ani usab ang Latin. Dinhay Old Latin o Vetus Latina ug kay tungod sa ganoy sa kausaban sa pinulongan mipatigbabaw ang Common nga Latin kun Latina Vulgata.

    Sa 382 AD. Ang Santo Papa niadto tungora si santos Pope Damasus I, mipatigom ug konseho ug gitawag kinig Council of Rome, ug misangod ngadto kang St. Jerome sa pag revised sa Old Latin translation o Vetus Latina. 

    Sa tuig 386ad, ang gihuptan sa Simbahang Katoliko nga Septuagint Old Testament ug Koine Greek New Testament ginganlan ni St. John Chrysostom ug Biblia. Siya ang pinakaunang migamit sa pulong Biblia nga referedo sa Septuagint Old Testament ug sa Greek New Testament. Ug gipanghingusgan kini sa deklarasyon ni Pope Siricius nga paganganlan kinig Biblia. 

    Ang simbahang Katoliko mipakanaog na usab ug kahugpongan nga gitawag ug Synod of Hippo pag 393ad. Niining maong synod mihukom ang simbahan kung unsang libroha ang angayang gamiton sa mga Katoliko nga iapil paghugpong diha sa Biblia. Upat ka tuig ang milabay.. 

    pag 397ad sa 3rd Synod of Carthage giaprobahan ang New Testament Canon nga may 27 ka libro ug napiho na ang New Testament. Kanang mga Biblia sa Katoliko nga naa sa mga kamot sa mga Protestante, 27 mana ka libro gikan sa Mateo hangtod sa Pinadayag, kinsa may nagbuot nga kana lang 27 ka libro ibutang sa New Testament? Labihang daghanang ebanghelyo ni Cristo niining panahona apan ang Katoliko maoy mi desisyon nga kining 27 lang ang orihinal. Nya kining mga Protestante wa gyod intawon kapasalamat sa mga katoliko ana. Nganong wa man maapil ang mga ebanghelyo sa mga Gnostico? Kay gilamdagan sa Espiritu Santo ang Katoliko. Kani, Gospel of Thomas. Paragraph 2. Mikuha ang batang Jesus ug lapok, giporma kini niyag langgam ug iya kining gipalupad. Sa Paragraph 3 nasuko ang batang Jesus sa kaduwa nga bata kay gihilabtan ang iyang gibuhat ug gipahamtangan kini dayon ug sakit. Ngano man nga wa man ni iapil sa Simbahang Katoliko sa New Testament? Sa kadaghan sa Gospel, Nganong upat ra man ang gidesisyonan sa Katoliko? The Gospel of Thomas, The Gospel of Truth, The Gospel of Judas, The Gospel of Peter, The Gospel of Mary, The Gospel of Philip, The Gospel of the Egyptians. Nganong wa man ni iapil? Tungod kana sa lamdag sa Espiritu Santo sa Simbahang Katolika. Nya kanang mga Protestante diha, Baptist, Saksi ni Jehovah, Iglesia ni Cristo, Born Again, Sabadista, …. Kamo tanan… imbis magpasalamat mo sa Katoliko.. inyo na hinoong gitamay, gibiaybiay, gisaway, kay kuno sayop ang panudlo. Bisag unsa nalang inyong ipasangil sa Katoliko. Imbis nga magpasalamat mo sa Katoliko tungod aning Biblia, inyo na hinoong gilutos.

    Ug tuod man, si St. Jerome nahuman ang makuting pagbudlay sa pag translate pag 405AD sa Vetus Latina ngadto sa common nga pinulongan nga Linatin nga gilangkoban sa 46 ka libro nga Old Testament, ug 27 ka libro sa New Testament. Si San Innocentius ang ika 40 gikan ni San Pedro ang Santo Papa niadtong panahona nagkanayon, “This is now the word of God!” Gikan sa Hebreohanon nga pinulongan gihubad sa Koine Greek nga gihubad sa Linatin, nagkahanaw ang karaang linatin ug gihubad sa common o modernong linatin ug gitawag kinig Latina Vulgata. Ang Vulgata nagpasabot ug common. Ang rason sa paghubad niini aron masabtan sa common nga mga tawo ang mensahe sa Dios. Kaniadto ang pagwali sa pulong sa Dios pinaagi sa binaba nga pagsangyaw o Oral Tradition. Dinhi na sa tuig 405 nagsugod nga duna nay hinugpong nga libro ug sinulat nga pulong sa Dios nga gitawag ug Biblia. Mao ni usa ka dakong rason nganong binuang ang pag-ingon nga Bible Alone kay walay Biblia sa tuig 405ad paatras. Ang pulong Bible Alone dili man gani mabasa sa Biblia… puno2x himo2x rana sa mga pastor, ministro o protestante nga gusto molimbong sa mga inosente. Ug unya, nanungha ang mga erehes ug nanudlog balit-ad sama sa Nestorianism, Pelagianism, Monophysitism, Eutychianism ug uban pa. Kini sila misunod sa Gnostic Gospels…. 

    Kining Latina Vulgata ni St. Jerome, gihubad sa daghang pinulongan sa mga tuig 500AD ug wala kini panumbalinga sa simbahang Katoliko kay ang tumong mao man nga mapaambit sa yanong pinulongan ang pulong pulong sa Dios. Naa nay Ethiopic Bible, Coptic Bible, Egyptian Bible, Armenian Bible, Gothic Bible. Ug uban pa. Tungod sa mga sayop nga hubad nga maoy miganoy sa sayop nga pagsabot sa ubang magbabasa midiklaraar ang Simbahang Katoliko nga latin lamang gayoy pinulongan nga gamiton sa Biblia pag 600ad. 

    Ang mga yano ug ordinaryong mga tawo dili makahupot sa Biblia sanglit mahal kini kaayo. dili pariha karon nga mapalit lang bisag asa ang Biblia sa barato kaayo nga presyo. Pananglitan pasuwaton ka nako sa Biblia gikan Genesis hangtod Revelation nya paliton nakog 200 pesos. Musugot ka, o dili? Ang rason nganong maglisod ug hupot ang mga yaong mga tawo niadtong panahona mao nga ang mga tawo di kamao mo basa. KInahanglan silag naay mubasa para nila ug mao kanay gibuhat sa Katoliko sa dugayng kapanahonan.

    Pag 625ad, gi standardize sa arsobispo St Isidore of Seville ang pag gamit sa tuldok, comma ug colon, ug gigamit kini sa Biblia.

    Ug pag 632ad nahimugso ang laing maglulutos sa Katolikong Simbahan… ang Mohamedanism o Islam. Mao pay pagkahimugso niya, ang simbahang katoliko naporma na, hingkod na, naa nay libro nga Biblia. Si Mohammad misunod sa pagtulon-an nsa gisalikway sa Katoliko kay erehes nga si Arius nga tawo lamang si Cristo ug dili Dios. Ang mga Apostol nga kauban ni Jesus, kombensido kaayo nga Dios si Cristo. Pero nia nuoy mga relihiyon nga mao pay pagtoyhakaw, mao na hinooy muingon nga dili Dios si Cristo… Asa man mo motuo…. Sa mga Apostoles? O niining bag-o lang nanungha? 

    Pag 680ad, usa ka Katolikong monghe nga Englaterang magbabalak, nga si Caedmon,  mihubad sa mga sugilanon, balak, ug mga awit sa Latina Vulgata ngadto sa English. 

    Pag 715ad Si St. Eadfrith mihubad sa Latina Vulgata ngadto sa Anglo- Saxon nga gitawag ug Lindisfarne Bible. Mao ni ang Biblia nga pinakanindot tungod sa adorno ug dekorasyon niini. 

    Pag 735ad, Si St Bede mihubad sa Latina Vulgata sa upat ka ebanghelyo sa Ininglis. 

    Pag 775ad gihubad ngadto sa English ang Biblia sa mga Katolikong monghe sa Ireland nga gitawag ug Book of Kells. 

    Pag 865ad, si St Cyril ug St Methodius mihubad sa Latina Vulgata ngadto sa Old Church Slavonic nga pinulongan. 

    Pag 950ad  Ang Lindisfarne Bible gi translate ngadto sa Old English. 

    Pag 995ad, si Aelfric nga usa ka katolikong monghe mi translate sa pipila ka bahin sa Kasulatan ngadto sa Old English. Kabantay mo? Ang mga Katoliko maoy pinakaunang mitranslate sa Latin Bible ngadto sa English.

    Pag 1205ad, usa ka katolikong obispo, si Arsobispo Stephen Langton mibutang ug kapitulo sa Biblia. Naa nay kapitulo ang Biblia?

    Pag 1229 midagsang ang Catharismo ug Albigensiang nga gikondena sa Katolikong Simbahan nga mga erehes. Kay nagtuo sila nga Naay duha ka Dios. Ang maayo nga Dios nga Dios sa Bag-ong Tugon mao ang nagbuhat sa espiritohanong kalibutan. Ang dautang Dios nga Dios sa Daang Tugon maoy nagbuhat sa pisikal nga kalibutan nga gitawag nilag Satanas. Ang ilang pagtuo pinasikad sa kombinasyon sa Gnostic gospel ug sa ilang pagsabot sa mga Anglo-Saxon ug Old English translation sa Biblia. Tungod niini, Mipatawag ug konseho ang Katolikong simbahan nga gitawag ug Council of Toulouse ug hugot nga gidid-an ang mga laykong Katoliko nga mobasa sa mga nangabot nga translation sa Biblia. Maoy gigamit sa mga pastor no? nga gidid-an sa mga pari ang mga katoliko sa pagbasa sa Biblia.. kini.. mao ni rason. Gidid-an sa Katolikong Simbahan ang pagbasa sa laing version sa Biblia kay namulag sa simbahan ang uban ug nangahimong erehes.

    Pag 1240ad, mimantala o mipublish si Cardinal Hugo de Santo Caro sa pinakaunang Latin nga Biblia nga naa nay mga kapitulo. 

    Pag 1325ad si Richard Rolle de Hampole, usa ka Katolikong ermitanyo mi translate sa Salmo nga may metrical nga bersiculo. Naa nay bersiculo ang Biblia.

    Pag 1382ad si John Wycliffe usa ka Katolikong pari mitalikod sa Iglesia Katolika ug midasig sa pagpapulpog sa mga Katolikong mga imahen, gisaway ang pagtahod sa mga santos, misaway nga sayop ang pagtuo sa transubstantiation ug daghan pa. Supak siya sa pagka pangulo sa Santo Papa. Si John Wycliffe nagpasiugda  sa pagtranslate sa Biblia gikan sa Latina Vulgata ngadto sa Middle English ug mao kana ang gitawag ug Wyclifffe Bible nga nahuman sa mga tuig 1383 ug midiklarar nga Biblia lamang ang saligan sa pagtudlo, ug dili na kinahanglang mutuo sa Santo papa, mga Obispo ug sa mga kaparian. Bible Alone. Mitalikod siya sa Simbahang Katoliko pero iyang gida ang Biblia, ang sagradong libro sa Katoliko nga Latin nga Biblia ug gitranslate niya sa English. Mibiya man siya… wa nalang jud siya naghimog iyang kaugalingong libro para sa iyang kaugalingong relihiyon. Maypa ang Mormons kay naghimo pag The Book of Mormons.

    Pag 1456, si Johannes Gutenberg usa ka Katoliko mi imbento sa printing press ug ang pinakauna niyang gi printa mao ang Biblia nga Latina Vulgata nga gitawag ug Gutenberg Bible. Katong mga biblia nga sinulat lamang pinaagi sa kamot, gitawag to ug Manuscript Scripture. Kaning giprinta na gitawag na ug Printed Scripture. Dinhi na magsugod ang pag imprinta sa Biblia. 

    Pag 1516, usa ka Katolikong pari nga si Desiderius Erasmus mi compile, mi edit ug gi publish ang Koine Greek Scripture sa New Testament ug gitawag nga maoy gihimong basihan sa textus receptus.

    Pag 1522 nag translate si Martin Luther sa Biblia ug nahuman sa tuig 1534. Si Martin Luther usa ka pari nga mitalikod sa Simbahang Katolika ug nagtukod ug iyang kaugalingong relihiyon. Mikuha usab siya sa Biblia sa Katoliko sa walay pananghid ug gitranslate sa German nga pinulongan ug ginganlag Luther Bible. 

    Pag 1525 si William Tyndale nag translate translate pog iyahang version sa Biblia. Gikan sa 7th century daghan nang mga nanggwas nga English translation sa Biblia. Pag-abot sa 16th century nag-inanay nag dili masabtan ang Bilia ni Wycliffe kay nausab naman ang klase sa ininglish nga gilitok sa mga tawo hinungdang nagkinahanglan na pog laing version nga ininglis ug dinhi gisagop ang version sa Biblia ni William Tyndale. Ang pinakaunang English Bible nga migamit sa pulong nga Jehovah ingong ngalan sa Dios. Ang iyang version sa Biblia gikan ni Erasmus nga paring Katoliko.

    Pag 1527ad si Santes Pagnino, usa ka Katolikong Italiano nga pari nga sakop sa Dominican nga Congregation nga pinakaunang mibutang sa kapitulo ug bersikulo nga dunay mga numero sa Biblia. Latin na siya nga Biblia.

    Sa susamang tuig, si Robert Estienne usa ka Katoliko mipublish sa Catholic Vulgate Bible nga duna nay Kapitulo ug Bersikulo nga gipattern sa hinimo ni Santes Pagnino, ang problema naa siyay gipang-usab sa Pulong sa Dios. Nya gipamun-an niyag mga commentary of the Bible nga dunay tonadang personal batok sa mga pari sa Sorbonne hinungdang giban siya sa faculty of theology. Tungod ana, mitalikod ug mibiya siya sa Katolikong Simbahan pag 1539ad.

    Pag 1534, mibuwag sa Simbahang Katolika si King Henry VIII kay wala mosugot ang Santo Papa nga iannul iyang kamenyoon kay magmenyo siyag lain. Giimbargo sa hari ang mga simbahan og mga monasteryo sa Katoliko ug mideklarar siya nga maoy Supreme Head of the Church of England ug mialyansa siya sa mga Protestante niadtong panahona. 

    Pag 1536 gisilotan sa kamatayon si William Tyndale. Gituok hangtod mamatay dihang gihikot sa poste. Ang iyang last word. “Lord! Open the King of England's eyes.". Kinsay nagpapatay ni William Tyndale? Si King Henry VIII nga dili Katoliko. Pero unsay gisangyaw sa mga pastor karon? Mga paring Katoliko kuno nagpapatay ni William Tyndale… Ay mog tuo ana kay ilad na… Protestante ang nagpapatay ni William Tyndale. 

    Dinhi mikuyanap na ang daghang mga Protestanteng version sa Biblia.

    Pag 1546ad nagpahigayon ang simbahang Katoliko og konseho nga gitawag og Council of Trent ug mideklarar nga ang Latina Vulgata lamang gyoy autorisadong gamiton nga Biblia.

    Pag 1582 gitranslate ang New Testament sa  Latina Vulgata ngadto sa English. Gi translate kini sa Catholic Seminary sa Douay, France ug gipublish sa Rheims. Wala ma publish ang Old Testament kay kuwang sa budget. 

    Pag 1609 gipublish ang Douay Old Testament ug giapil na niini ang Rheims New Testament ug ginganlan kinig Douay-Rheims Bible.
    Unsa may nauna ang King James Bible? Or Douay Rheims….? 

    Pag 1611 diha na mugawas ang King James Bible nga sugo ni King James. 

    Ang King James Bible daghan kaayog sayop. Ug gitawag kinig Biblia Errata. 

    Pag 1749ad gi revise ni Bishop Richard Challoner ang Doay-Rheims Bible.

    Pag 1790ad nag publish si Matthew Carey sa Roman Catholic Douay-Rheims Bible sa America. 

    Pag 1944ad gitranslate ni Monsignor Ronald Knox ang Latina Vulgata sa English.

    Pag 1943ad si Pope Pius XII mipasa ug Ecyclical Letter, nga giulohag Divino afflante Spiritu, “By the Divine Inspiration of the Spirit, nga midasig sa tanang Katoliko nga itranslate ang Kasulatan gamit ang Hebrew Tanakh ug Greek Septuagint sa lain-laing pinulongan.

    Agig tubag sa maong panawagan sa Santo Papa, pag 1956 mitubag ang Dominicans sa École Biblique sa Jerusalem ug mihubad sa Kasulatan sa French nga pinulongan nga gitawag ug La Bible de Jerusalem.

    Gi translate kini sa English ni Darton, Longman, ug Todd ug gi release pag 1966 ug gitawag ug Jerusalem Bible. Si J.R.R. Tolkien maoy mi translate sa Book of Jonah.

    Agig tubag sa panawagan sa Santo Papa, pag 1970 gipublish ang New American Bible ubos sa pagdumala sa Confraternity of Christian Doctrine.

    Pag 1972, gi publish ni Fr. Bernardo Hurault, CMF sa Chile ang La Biblia Latinoamérica nga gikan sa Hebrew ug Greek Manuscript. 

    Pag 1986 gitranslate kini sa Pilipinas sa pinulongang ininglis ni Fr. Alberto Rossa, CMF ug gitawag kinig Christian Community Bible. Ug dinhi sa Pilipinas gipadayon ang pagtranslate ngadto sa nagkalainlaing pinulongan. Karon, gitranslate kini sa Tagalog, sa Binisaya, Ilongo. Ug uban pa.
    Mao ning naa tay Biblia sa Kristohanong Katilingban karon.

    Naa koy ipropose. Kay wala pa man iclose ang panawagan sa Santo Papa, magtranslate tag Binisaya nga Catholic Bible ug kanang New American Bible maoy atong Bisay-on ug nganlan natog Catholic Faith Defenders Bible.

    Taas kaayo atong topic ron no? Ang midisisyon nga kining mga libroha maoy angay mahiapil sa Biblia mao ang Katoliko. Ang midisisyon nga maghimo ug usa ka libro nga pagasudlan sa daghang mga libro gikan sa Geneses ngadto sa Pinadayag mao ang Katoliko. Ang midisisyon nga paganganlan kinig Biblia Katoliko. Ang mibutang ug kapitulo ug bersikulo Katoliko. Ug naa moy mga pagsupak icomment lang sa ubos, nya kanang comment nga naay makatarunganong referensya. Kay ug masupak lang kag way referensya mura kag kuan. Sa History of the Bible, atong nakita nga ang  Biblia diay, Biblia sa Katoliko. Wala gyoy natampo ang Protestante. Maypa ang Islam kay nagbuhat silag ilang relihiyon, nagbuhat pod silag ilang kaugalingong libro, Koran. May pa ang Latter Day Saints kay nagtukod silag ilang relihiyon, naghimo pod silag ilang kaugalingong libro, Book of Mormon. Kining uban, nagtukod ug relihiyon, di kamao mugama ug ilang kaugalingong libro, nanguha nalang sa libro sa Katoliko, nya ang Katoliko na hinooy sayop. Moy gidangat na himoon ani.
    Ug anhi nalang usab kita kutob?, kita kita ta sa…sunod video?, ug manamilit na usab ako kanimo sa pag-ingon “dakong hagit sa pagtuo kung isangyaw na ang bakak nga gisul-oban sa dagway sa kamatuoran…..

0 comments:

Leave a Reply

Subscribe to: Post Comments (Atom)

Amahan

Dios     1 Cor. 8:6
Divine    Lev. 20:26
Infinite    Sal. 90:2
Omnipotent    Gen. 17:1
Savior    Isa. 43:11

Biblia

Sacred Scripture, Holy Writ

Tulo ka hinungdanong pangutana nga dili nato matubag kon Biblia lamang ang atong saligan.

Una – Giunsa man nato paghibalo sa sakto nga ihap (canon) sa mga basahon sa Biblia? Sa wala pa himoa ang pagtapok sa mga basahon sa Bag-ong Tugon daghang mga basahon nga Kristohanon nga gipakaylap. Kinsa man ang nagpaila kanato sa 27 ka libro sa Bag-ong Tugon isip linamdagan? Walay lain kondili ang Simbahang Katoliko ubos sa paglamdag sa Espiritu Santo pinaagi sa Konsilyo sa Kartago sa tuig 397 AD human sa pag-aprobar sa Santo Papa mipakanaog sa mahukumon gayod ug alang sa tanang panahon kon unsang mga basahona ang maapil sa Biblia ug unsa ang dili. Ang unang mga sinulat dugay na nga nangahanaw. Ang ania kanato karon mao ang kopya sa kopya sa orihinal. Kinsa man ang nag-garantiya nga husto ug matinud-anon ang teksto sa kopya? Ang Simbahang Katoliko pinasikad sa iyang karaang Tradisyon, diha sa iyang panudlo ug sa iyang liturhiya masayod kon unsa ang matuod nga teksto ug unsa ang sayop.

Ikaduha - Giunsa man nato paghibalo nga sakto ang pagkahubad sanglit daghan kanato, ang atong gigamit nga Bibliang hubad “translation” gikan sa Hebreo, Griego, ug Aramaico? Aron pagpiho sa husto nga hubad sa atong kaugalingon kinahanglan pa nga magtuon kita sa orihinal nga pinulongan ug pipila man kanato ang makahimo niining malisod nga tahas? Sa makausa pa, kinahanglan nga mosandig kita sa autoridad sa Simbahan.

Ikatulo - Giunsa man nato pagsiguro nga husto ang atong pagsabot kun interpretasyon sa atong gibasa? Ang matag pastor nga tigtukod og bag-ong tinuhoan pulos gyod moangkon nga ang ilang sabot maoy husto apan wala silay panagkauyon kon unsa gyod ang gipasabot sa letra sa Kasulatan. Alang sa mga Katoliko ang dili masayop nga autoridad sa Simbahan nga tinukod ni Cristo ang maghatag kaniyag kasigurohan nga ang iyang nadawat mao ang lonsay nga pulong sa Dios nga walay sambog sa kasaypanan gumikan sa tawhanong panabot.

Anak

Dios Rom. 9:5
Divine Jn. 6:69
Infinite Jn. 8:58
Omnipotent Pin. 1:8
Savior Tito 2:13

Tradisyon

Oral Tradition, Sacred Tradition, Holy Tradition

Ang Biblia naghisgot sa tulo ka matang sa tradisyon.

Una - sa mga Patriarca, “ug ang akong mga pulong nga gipasulti ko kaninyo, dili gayod mawala diha sa inyong baba ni sa baba sa inyong mga anak ug mga apo sukad karon ug hangtod sa kahangtoran” (Isa. 59:21).

Ikaduha - sa mga Apostoles, si San Pablo nag-awhag, “mga igsoon hupti ninyo nga malig-on ang mga pagtulon-an nga among gitudlo kaninyo pinaagi sa among mga sulat o sa among tradisyon” (2 Tes. 2:15) ug siya usab nagpahimangno, likayi ninyo kadtong dili modawat sa atong tradisyon” (2 Tes. 3:6).

Ikatulo - sa mga Judio, nga mao ang gisaway ni Cristo sa Mat. 15:2-6 tungod kay sila nagtudlo nga kon ang usa ka tawo may ikatabang unta sa iyang amahan o inahan, apan siya moingon, “iya kini sa Dios”, dili na kinahanglan nga tahoron niya ang iyang amahan.

Espiritu Santo

Dios Buh. 5:3-4 Divine Jud. 1:20
Infinite Heb. 9:14
Omnipotent Mat. 12:28, Rom. 15:13
Savior Tito 3:5

Autoridad sa Simbahan

Church Magisterium

Ang Simbahan gihatagan ni Cristo sa bugtong katungod sa pagtudlo ug paghubad sa diosnong gipadayag nga nakarga sa Biblia nga mao ang diosnong gipadayag nga nasulat ug sa Tradisyon nga mao ang diosnong gipadayag nga wala na masulat ug nahipasa pinaagi sa binaba nga panudlo.

Ang Simbahan wala magkuha sa hingpit nga kasigurohan sa tanan nga gipadayag sa Dios gikan sa Biblia lamang kondili gikan sa duha ka tinubdan nga mao ang Biblia ug ang Tradisyon.

Ang Biblia ug ang Tradisyon angay nga hatagan sa samang pagtagad isip sudlanan sa pulong sa Dios. Ang katungod sa pagkadili-masayop sa pagpanudlo labot sa kinahanglan alang sa kaluwasan sa tawo wala isaad ni Cristo ngadto sa matag magbabasa sa Biblia kondili ngadto sa buhi nga autoridad sa Simbahan nga gitawag og “Magisterium” nga gilangkoban sa Sto. Papa ug sa tanang kaobispohan nga nahiusa sa Sto. Papa.